De omgevingsvergunning, van aanvraag tot vernietiging

In september 2021 vroegen de huidige eigenaars, de provincie Antwerpen en De Vlaamse Waterweg, een omgevingsvergunning aan om de Kleiputten Terhagen te saneren en het landschap te herstellen. Twee historische storten, namelijk een Eternit-stort met asbest en een voormalig huisvuilstort, veroorzaken grote overlast voor milieu en mens. De Vlaamse regering keurde de vergunning in mei 2022 goed.

In oktober 2022 leidde het beroep van drie VZW’s tot de schorsing van de omgevingsvergunning. Volgens de Raad voor Vergunningsbetwistingen zou het onderzoek naar vogel- en vleermuissoorten geen afdoende inventarisatie bevatten en de bescherming van de rustplaatsen en hun onmiddellijke omgeving zou over het hoofd worden gezien.

Na bijna anderhalf jaar besliste de Raad voor Vergunningsbetwistingen om de omgevingsvergunning voor de dringende en noodzakelijke sanering en het landschapsherstel van de Kleiputten Terhagen in Rumst en Boom te vernietigen. Hoewel het arrest van de Raad voor Vergunningsbetwistingen de saneringsnoodzaak en de gekozen saneringstechniek erkent, motiveert ze de vernietiging met een onvolledig onderzoek naar vogel- en vleermuissoorten dat volgens de project-MER-richtlijn (MilieuEffectenRapport) volledig en vóór de afgifte van de vergunning uitgevoerd moet zijn.

De vernietiging is dus gebaseerd op een reden die ook al bij de schorsing van de vergunning werd meegegeven en waarop meteen actie is ondernomen. In afwachting van de beslissing werd bijkomend ecologisch onderzoek uitgevoerd. De resultaten zijn inmiddels gekend en bevestigen eerder uitgevoerd onderzoek: Er zijn geen vleermuiskolonies, noch bijzonder zeldzame fauna en flora aanwezig die invloed hebben op de wijze van saneren.

De urgente saneringsnoodzaak: asbest, zware metalen en PFAS

Het gebied van de Kleiputten Terhagen in Rumst en Boom omvat het voormalige huisvuilstort van de stad Antwerpen dat nu in eigendom is van de provincie Antwerpen, het voormalige asbeststort van Eternit, in eigendom van De Vlaamse Waterweg, en omliggende vervuilde gronden. Een bodemonderzoek stelde reeds in 2014 vast dat de afdeklaag van het asbest sterk verontreinigd is met zware metalen, dat het grondwater verontreinigd is door het huisvuilstort en dat die verontreinigingen zich naar de nabij gelegen Rupel verspreiden.

De bodemsanering is dus geen keuze maar een dringende verplichting, opgelegd door OVAM, die de provincie Antwerpen en De Vlaamse Waterweg al jaren voorbereiden. Zo’n voorbereidend onderzoek bracht einde vorig jaar nog een bijkomende verontreiniging aan het licht, namelijk grote concentraties van PFAS in het huisvuilstort en nabij de visvijver. Dat bevestigt de urgentie van de sanering die de betrokken instanties en grondeigenaars al sinds 2016 willen doorvoeren en die door lokale actiegroepen juridisch wordt aangevochten. De vernietiging van de omgevingsvergunning betekent dan ook niet dat ze de voorbereiding van de sanering stopzetten.

Europese topnatuur na de sanering

Experts kwamen tot de conclusie dat het uitgraven van beide storten niet haalbaar is en dat er geen haalbare technieken zijn om het gebied te saneren zonder aan het bos te raken. Daarom willen de provincie Antwerpen en De Vlaamse Waterweg op het terrein ca 35 hectare afdekken met folie en een extreem dikke laag zuivere grond om er dan een nieuw natuur- en boslandschap te creëren. De provincie Antwerpen, De Vlaamse Waterweg en de gemeenten Boom en Rumst garanderen dat enkel niet-verontreinigde grond naar de kleiputten wordt aangevoerd.

Het nieuwe landschap dat de provincie Antwerpen en De Vlaamse Waterweg na de sanering willen realiseren, bestaat uit een nieuw bos van inheemse loofbomen waarbij het wilde en ruige karakter dat het vandaag heeft, behouden blijft. Enkele onverharde en semiverharde paden maken het toegankelijk voor wandelaars, fietsers en beoefenaars van andere laagdynamische recreatie. De heraanleg van trage wegen verbetert bovendien de fiets- en wandelmobiliteit doorheen het gebied.

De huidige versnipperde groene ruimten worden na de sanering met elkaar verbonden via een groene corridor en de aanleg van een rietmoeras. De groene corridor omvat een beek, amfibiepoelen, waterbeheer voor fauna, een ecotunnel en bebossing. Zo kan het gebied als een spons voor de omgeving werken. In periodes met veel neerslag zal het water opslaan, in plaats van afvoeren naar de Rupel, en wateroverlast stroomafwaarts voorkomen. Dankzij die wateropslag blijven ook in tijden van droogte kleine plasjes staan, die dan weer nuttig zijn voor amfibieën.

Het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO) zal de aanleg van dit klimaatbestendige bos, met meer droog bos en tegelijk een verbeterde natte natuurstructuur, begeleiden. Naast de reservering van de nodige middelen moet dat ervoor zorgen dat het bos zo snel mogelijk na de sanering gerealiseerd wordt.

Surf voor meer informatie naar de projectwebsite Kleiputten Terhagen.