Werken aan diversiteit in het onderwijs is veelomvattend. Het houdt in dat er voor alle lerenden gelijke kansen worden gecreëerd zodat leerlingen, ongeacht hun sociale klasse, gender, etnische afkomst, geestelijke en lichamelijke vermogens, voldoende leerkansen krijgen om sleutelcompetenties te verwerven. Onderwijs heeft ook een belangrijke opdracht op het gebied van burgerschaps- en persoonsvorming. Willen we leerlingen voorbereiden op de veelvormige, meerstemmige, complexe en mondiale samenleving dan fungeert de school idealiter als een democratische oefenplaats. Welke inzichten zijn nodig om onze complexe superdiverse samenleving beter te begrijpen? Welke vaardigheden moeten leerlingen verwerven om hun rol als actieve, kritische burger in een democratische samenleving te kunnen spelen? Hoe word je als leraar competenter in het omgaan met diversiteit? In dit dossier reiken we enkele handvatten aan.

Materialenselectie

Bij mij thuis / Bakali, Somia; De Bode, Ann. - Kalmthout: Van Halewyck, 2019. - [24] p.. - ISBN: 978-94-6131-938-8: 14,99 EUR
Doelgroep: 3-6 jaar
Vindplaats Antwerpen: WBE 5.3.1 bijm
Vindplaats Turnhout: WBE 5.3.1 bijm

In dit vrolijke prentenboek maken we kennis met Aicha en Sep. Ze zijn goede vriendjes en buren van elkaar. De familie van Aicha komt uit Marokko. Aicha vertelt over haar familie, hun dagelijkse leven en hun gewoonten. Tegelijk kijkt ze daarbij naar haar buren en hoe die dezelfde dingen ervaren. 'Bij mij thuis' legt op een eenvoudige manier uit waarin westerse en moslimgezinnen van elkaar verschillen en maakt tegelijk duidelijk dat we allemaal eigenlijk hetzelfde zijn.

Blauwland Geelland / Centrum informatieve spelen. - Leuven: Centrum Informatieve Spelen, 2017. - 2 handleidingen, 20 gekleurde schijfjes, 40 gele kaartjes, 40 groene kaartjes, 40 blauwe kaartjes, 40 bruine kaartjes, 40 oranje kaartjes: 16,99 EUR
Doelgroep: 7-12 jaar
Vindplaats Antwerpen: WBE 5.3.5 blau
Vindplaats Turnhout: WBE 5.3.5 blau

Blauwland Geelland is een simulatiespel voor 8- tot 12-jarigen dat de spelers laat aanvoelen dat het moeilijk is om te leven in een land dat je niet begrijpt en dat 'anders zijn' eigenlijk heel gewoon is. Het spel spoort 2 groepen aan tot het ontdekken van elkaars gewoonten, gebruiken, rituelen en afspraken.

Toolbox Samen-Leven / GoodPlanet Belgium vzw. - Brussel: GoodPlanet Belgium vzw, 2016. - map (veelv. gepag.) + usb-stick: gratis
Doelgroep: 11-18 jaar
URL: http://www.goodplanet.be/samen11miljoen/
Vindplaats Antwerpen: WBE 5.3.1 same

Met het project 'Samen 11 miljoen' en de bijbehorende toolbox wil GoodPlanet het begrip voor elkaar, het gevoel van verbondenheid vergroten en het gevoel van solidariteit met nieuwkomers in België versterken. Dit educatief pakket voor het secundair onderwijs bevat tal van methodieken om met jongeren op klas- en schoolniveau te werken rond identiteit, onverschilligheid, vooroordelen, stereotypen en discriminatie. De methodieken zijn - mits enkele aanpassingen - te gebruiken in alle studierichtingen, ook in bepaalde groepen van het buitengewoon onderwijs en onthaalklassen voor anderstalige nieuwkomers (OKAN). Het pakket bestaat uit een handleiding en activiteiten op drie "levels" of niveaus. Level 1 bevat activiteiten op klasniveau. De leerlingen werpen een kritische blik op zichzelf, binnen de geborgenheid van de vertrouwde klasgroep en zetten van daaruit de stap naar 'de ander'. Level 2 is bedoeld om klasoverschrijdend te werken. De leerlingen verruimen hun blik naar buiten tijdens uitwisseling(en) met een andere klas. Level 3 is bedoeld voor de verdere uitrol van het project op schoolniveau. Doorheen het pakket wordt verwezen naar beeldmateriaal dat je kan bekijken op de projectwebsite. Bij sommige activiteiten horen ook bijlagen en werkblaadjes, die je kan vinden in de verschillende werkmappen. Het hele pakket kan gedownload worden.

Binnenklasdifferentiatie in de praktijk : ieders leer-kracht realiseren / Struyven, Katrien. - Leuven: Uitgeverij Acco, 2019. - 199 p.. - ISBN: 978-94-6379-679-8: 29,50 EUR
Vindplaats Antwerpen: ro 6 binne

Binnenklasdifferentiatie in de praktijk maakt het haalbaar om ieders leer-kracht te realiseren. Het boek zet je op weg met een stapsgewijze aanpak, creatieve tips en suggesties. Beschrijvingen uit de klaspraktijk in basisonderwijs en secundair onderwijs maken het differentiëren levensecht. Het BKD-leer-krachtmodel vormt de rode draad. Toch kan je elk hoofdstuk ook apart raadplegen. Zo laat dit boek ook differentiatie toe bij de lezer. Bedoeld voor leerkrachten (in opleiding) en begeleiders van pedagogisch-didactische processen op school.

Hieronder vind je een uitgebreidere selectielijst.

Interessante websites

• School zonder Racisme vzw is een partner voor scholen die de uitdaging aangaan om wereldburgerschapseducatie (WBE) te integreren in de schoolcultuur en werk willen maken van een schoolklimaat dat diversiteit erkent en omarmt. Hun website wijst de weg naar activiteiten voor leerlingen en vorming voor leerkrachten en naar tips, tools, training, literatuur en verhalen voor schoolbrede ondersteuning. Het onderdeel identiteit biedt scholen inspiratie om met het gegeven meervoudige identiteit aan de slag te gaan.

• Diversiteit In Actie, of kortweg DIVA, wil lerarenopleiders en leraren (in opleiding) op een interactieve manier professionaliseren en inspireren om actief aan de slag te gaan met diversiteit. Diva benadert omgaan met diversiteit zowel vanuit een visie op diversiteit als vanuit concrete thema’s.

• Op de webpagina van UNHCR vind je materialen waarmee je als leraar aan de slag kan om  vluchtelingen op een goede manier in je klas te verwelkomen en om schoolkinderen les te geven over vluchtelingen, asiel en migratie.

• Op de blog Kleutergewijs vind je uitleg over vooroordelen en stereotypering bij jonge kinderen en hoe je hier best mee kunt omgaan:
  • We stereotyperen dat het een lieve lust is. Dat is een feit.
  • Ontwikkeling van vooroordelen bij jonge kinderen – waarom bruin niet minder en wit niet beter is…
  • ‘Dat potlood is niet huidskleur. Het is bruin’: praten over huidskleuren in de klas

• Het project ‘Potential: Power to teach all’-project is een innovatief onderzoeks- en valorisatieproject dat inspeelt op de uitdaging om een inclusieve onderwijssysteem uit te bouwen. Het ondersteunt leerkrachten in hun competentie-ontwikkeling bij leraren om inclusieve leeromgevingen te creëren. Hiervoor worden tools ontwikkeld, die zinvol en duurzaam kunnen worden aangewend in het onderwijsveld. Potential lanceerde een digitaal kenniscentrum waar antwoorden te vinden zijn op allerhande vragen rond een inclusieve leerlingen en diversiteit.

• De Universiteit Amsterdam ontwikkelde een keuzetool in het kader van het project ‘Wat is de rol van Urban Education in de pedagogiek? Diversiteit van de grote stad een plek geven in de (leraren)opleiding’. De downloadbare Keuzetool is een serie draaischijven die de diversiteit van de pedagogische praktijk in een oogopslag vangt.

• Op het Webportaal Wereldburgerschapseducatie van UC Leuven Limburg vinden leerkrachten die het vak Actief burgerschap, Mens en Samenleving, MAVO en PAV geven of die in een vakoverschrijdende context werken aan maatschappelijke vorming heel wat inspiratie om kwaliteitsvol te werken aan maatschappelijke vorming en wereldburgerschapseducatie. De webstek bevat geen kant-en-klaar lesmateriaal, maar reikt didactische handvatten en voorbeelden aan om maatschappelijk relevant onderwijs in te richten. Onder de verschillende knoppen vind je antwoorden op vragen als: Aan welke maatschappelijke competenties kan/moet ik werken? Hoe kan ik schoolbreed werken aan maatschappelijke competenties? Wanneer werk ik kwaliteitsvol aan maatschappelijke competenties? Hoe begeleid ik maatschappelijke vorming? Welke werkvormen gebruik ik daarvoor? En hoe ga ik dan aan de slag met deze werkvormen?

• De GIDS : Gentse Inspiratiebank voor Diversiteit op School  loodst je door het ruime diversiteitsaanbod voor schoolteams, leerkrachten en leerlingen. Je vindt er workshops, vormingen, tools, lesmateriaal, informatie… rond de vele dimensies van diversiteit. Het totale aanbod kan gefilterd worden op inhoud, doel, focus, soort, onderwijsniveau en doelpubliek.

• Educatieve masterstudenten van de Academische lerarenopleiding Universiteit Antwerpen ontwikkelen lesmateriaal voor superdivers onderwijs. Het materiaal werd onderverdeeld in twee thema’s: Rolmodellen en Multiperspectiviteit/controversiële onderwerpen.

• KIS en Stichting School & Veiligheid ontwikkelden voor scholen een handzame tool om een duidelijke aanpak te formuleren op antidiscriminatie en die aanpak uit te voeren. De tool bestaat uit een stappenplan en twee bijlagen: een overzicht van leermiddelen en een checklist.

Diversiteit in theater - podiumkunst

Theater en podiumkunst kunnen een interessant middel zijn om met leerlingen een gesprek aan te gaan rond diversiteit, sterotypering en racisme. Onderstaande theatergezelschappen bieden voorstellingen rond deze thema's voor verschillende leeftijden.

• Kleuteronderwijs
  • Petatje 
  • Kreejaater
• Lager onderwijs
  • Kundabuffi
• Secundair onderwijs
  • Urban Woorden
  • School zonder racisme

Onderzoek

• Diversiteitsbarometer onderwijs / Unia. - Brussel: Unia : interfederaal gelijkekansencentrum, 2018.

Unia liet een onderzoek uitvoeren over gelijke kansen in de scholen van de drie gemeenschappen. De Diversiteitsbarometer Onderwijs is het laatste deel van een drieluik. De eerste twee delen gingen over Werk (2012) en Huisvesting (2014). Het onderzoek focust op verschillende vragen, zoals: Welk beleid en welke praktijken gebruiken scholen om met diversiteit om te gaan? Hoe gebeurt de oriëntatie op school? En hoe worden leerlingen van vreemde herkomst, met een lage socio-economische status of met een handicap naar minder gunstige studierichtingen doorverwezen? Wat zijn de belangrijkste resultaten van het bestaande onderwijsonderzoek in België?

• Van kleurenblind naar multicultureel - presentatie prof. Jozefien De Leersnyder

In deze lezing wordt aan de hand van wetenschappelijke studies aangetoond hoe verschillende visies en praktijken omtrent diversiteit de schoolprestaties van leerlingen met een migratieachtergrond kunnen ondermijnen of net kunnen bevorderen. Een ‘kleurenblind’ model van diversiteit benadrukt dat iedereen gelijk is en culturele verschillen geen rol spelen, een ‘multicultureel’ model benadrukt dat er wel verschillen zijn, maar dat die een verrijking in plaats van een beperking zijn. Onderzoek naar deze diversiteitsvisies en -praktijken (bv. wel versus geen thuistaal op school) laat zien dat, hoe goed bedoeld ook, de kleurblinde aanpak de schoolprestaties van leerlingen met een diverse achtergrond ondermijnt terwijl de multiculturele aanpak ze net bevordert.

• Binnenklasdifferentiatie : leerkansen voor alle leerlingen

Om positief om te gaan met verschillen tussen leerlingen (in de klas) en om iedere leerling in de klas maximale leerkansen te geven, is differentiatie wenselijk. Deze praktijkgerichte literatuurstudie geeft enkele didactische werkvormen om differentiërend te werken en omgaan met verschillen tussen leerlingen.

• Preparing our Youth for an inclusive and sustainable world – OECD, 2018

Om in de PISA-onderzoeken wereldburgerschapscompetenties te meten bepaalde OECD vier dimensies die de belangrijkste de waarden, vaardigheden, attitudes en kennis samenbracht in een doelenkader en een assessmenttool. OECD heeft tevens niveaus bepaald binnen iedere doelstelling.

• Study on the diversity within the teaching profession with particular focus on migrant and/or minority background - Brussels: European Commission, 2016.

Deze studie onderzoekt de etnisch-culturele diversiteit van het onderwijzend personeel in de EU28. De huidige diversiteit van het onderwijzend personeel en de belemmeringen om het lerarencorps diverser te maken werden onderzocht. Vervolgens werd het huidige beleid en de genomen initiatieven in kaart gebracht en onderzocht men de effectiviteit van het beleid.

• Kennisdossier : Antwoorden op vragen over omgaan met meertaligheid in het onderwijs in het Nederlandse taalgebied

In dit dossier vind je wetenschappelijk onderbouwde antwoorden op veel gestelde vragen door beleidsmakers, onderwijsprofessionals en ouders over meertaligheid in het onderwijs.

• Kansenongelijkheid in het onderwijs is een verkennend (Nederlands) onderzoek naar factoren die samenhangen met onderwijs(on)gelijkheid 

Er zijn verschillende factoren die een rol spelen in het ontstaan van kansenongelijkheid in het onderwijs. De laatste jaren, zeker met de komst van corona, groeit de behoefte aan een indeling en taxonomie van de bestaande kennis over deze factoren. Deze publicatie brengt dertig factoren in kaart, op vijf niveaus: leerling, familie, school, wijk en samenleving.

Verwant vormingsaanbod

• Door Elkaar

Het expertisecentrum Door Elkaar wil organisatorische en individuele vragen op het vlak van interculturaliteit en anderstaligheid aanpakken en richt zich met haar aanbod tot de zorgsector, het onderwijs en de hulpverlening.

• School zonder racisme

School zonder racisme begeleidt schoolteams, leerkrachten en leerlingen bij het integreren van burgerschapseducatie in de schoolcultuur en het creëren van een schoolklimaat dat diversiteit erkent en omarmt.

• Via Don Bosco

Het educatieve aanbod van Via Don Bosco wil bijdragen tot het ontwikkelen van een interculturele attitude en het vormen van kritische, solidaire, verantwoordelijke en actieve wereldburgers.

• Foyer

Foyer biedt diverse workshops en ateliers aan over diversiteit, migratie en media.

• Studio Globo

Studio Globo heeft een uitgebreid aanbod aan workshops, inleefateliers en nascholingen rond diversiteit en intercultureel leren.

• Belvue Museum

In het Belvue Museum kan je terecht voor een doe-tentoonstelling over identiteit, diversiteit en actief burgerschap voor jongeren vanaf 14 jaar.

• Çavaria

Çavaria vormt (toekomstige) leerkrachten zodat ze met de juiste kennis en vaardigheden over gender en seksuele diversiteit aan de slag kunnen in de klas. 

• Atlas

Atlas, dienst integratie en inburgering van de Stad Antwerpen biedt informatie en ondersteuning aan anderstalige nieuwkomers en organisaties uit de stad Antwerpen. In hun open aanbod vind je ook vormingen over diversiteit voor leerlingen uit de derde graad van het secundair onderwijs. Voor leerkrachten is er ook de training 'Demoklap+'. Een vorming die je in 4 sessies leert omgaan met straffe uitspraken in de les of een superdiverse groep en inzet op positieve identiteitsontwikkeling en actief burgerschap.

• Hanah Arendt Instituut

In de online vorming ‘Verschil in visie’ leer je in korte video’s negen verschillende visies op etnisch-culturele diversiteit kennen, gebaseerd op het onderzoek ‘CSI Flanders, een onderzoek over de vernieuwingen in het middenveld’. Uiteraard is diversiteit breder, maar net als het onderzoek heeft deze digitale vorming een etnisch-culturele focus. De vorming kan altijd en overal gevolgd worden.

Video of andere media

• Diversiteit in de praktijk

De leerlingen van de basisschool Van Meyel in Sint-Lambrechts-Woluwe in België spelen een spel en denken na over onze houding en ons gedrag rond diversiteit. Dit filmpje werd gepost door UNICEF.be channel for KIDS.

• 'Jammen' met verschillen in de klas

Over diversiteit in de klas. Over nieuwe en andere ideeën. Over zuchten. Over co-creatie. En samenwerken . Filmpje gemaakt door de Amsterdamse Klas.

• Leraren discrimineren soms onbewust

• Klas op stelten : meerstemmig praten – meerstemmig leren

• Meertaligheid in onderwijs

• Van je beperking een kracht maken

• Dj G-SPOT aka Meester Gerd - Iedereen Is Anders - 2e Kleuterklas

Naar aanleiding van een schoolfeest met thema 'Reis Rond De Wereld' kwam dit liedje tot stand.

• Zo creëert juf Femke een krachtige taalleeromgeving in een diverse klas

Taalexpert Carolien Frijns gaat op bezoek in de vierde klas van juf Femke en ziet hoe kwaliteitsvolle interacties en warme relaties leiden tot meer taal leren.

• Wat betekent dekolonisatie van het curriculum?

Raf Njotea, scenarist, omschrijft in één minuut waarom het zo belangrijk is om met een divers team aan tafel te zitten bij het samenstellen van een leerplan. 

Contact docAtlas

Heb je suggesties of vragen over dit dossier? Dan kan je terecht bij:

Caroline Staelens

Collectieverantwoordelijke Wereldburgerschapseducatie

caroline.staelens@provincieantwerpen.be