Zou je ooit kunnen zwemmen in de Mark? Of zelfs ervan drinken? Die droom leeft bij velen. De waterloop ontspringt in de Antwerpse Kempen en zet nadien zijn weg verder via Merksplas en Hoogstraten naar het Nederlandse Breda. Tijdens een vierdaagse rivierwandeling langs de Mark werd duidelijk dat steeds meer partners – over grenzen en sectoren heen – aan deze droom samenwerken. Want een gezonde rivier begint bij gedeelde verantwoordelijkheid. Geïnspireerd door Li An Phoa en haar organisatie Drinkable Rivers, die al jaren mensen samenbrengt via rivierwandelingen, vond ook in juni een verbindende tocht langs de Mark plaats: van bron tot Breda, langs vier etappes vol ontmoeting, meting en actie.

De Mark: een grensoverschrijdende levensader

De Mark ontspringt in het Turnhouts Vennengebied, op de waterscheiding tussen Schelde en Maas, en stroomt via Merksplas en Hoogstraten naar Nederland, waar ze in Breda via het Mark-Vliet stelsel uitmondt in het Krammer-Volkerak. Het stroomgebied verbindt landbouwers, bewoners, waterbeheerders, natuurorganisaties en bestuurders – letterlijk én figuurlijk. Die verbondenheid vormde het vertrekpunt van een rivierwandeling met een duidelijke missie: waterkwaliteit op de agenda zetten, van bron tot monding.

Partners in beweging

De wandeling werd gedragen door een breed partnerschap: Programmabureau Stroomgebied Maas, Bekkensecretariaat Maasbekken, Drinkable Rivers, provincie Antwerpen, provincie Noord-Brabant, Vlaamse Milieumaatschappij, waterschap Brabantse Delta, Stad Hoogstraten en Gemeente Breda. 

“De wandeling toont uitdagingen zoals waterkwaliteit, droogte en overlast, en verbindt mensen over grenzen heen met elkaar én met de Mark,” zegt Tami de Lange, internationale coördinator bij Programmabureau Stroomgebied Maas en hoofdorganisator van de wandeling.

Ook Li An Phoa, oprichtster van Drinkable Rivers, stapte mee op de derde dag. “Waar je van houdt, daar zorg je voor,” stelt ze. Haar missie om rivieren opnieuw drinkbaar te maken, sluit naadloos aan bij de gedeelde ambitie om de Mark gezonder te maken.

Van bron tot Laermolen

De eerste dag begon waar de Mark ontspringt: in het stille Turnhouts Vennengebied. Vrijwilligers van Natuurpunt gidsten de deelnemers langs het kwetsbare brongebied waar de Mark zich nog maar schoorvoetend onthult. Een waterkwaliteitsmeting toonde goede nitraat-, nitriet- en ammoniumwaarden, maar ook slechte fosfaatwaarden en lage zuurstofgehaltes – een pijnpunt voor ecologisch herstel.

Een lichtpunt onderweg: de nieuwe vispassage bij de gerestaureerde Laermolen in Hoogstraten zorgt dat vissen opnieuw kunnen migreren. 

Het Merkske als voorbeeld

De tweede dag draaide om het Merkske, een merkwaardige zijbeek van de Mark. Deze grensvormende beek is een parel in het landschap. Hier wordt op een integrale manier gewerkt aan de waterkwaliteitsdoelen. 

Landbouwer Tom Mertens vertelde open over de uitdagingen van duurzame landbouw. Hij benadrukt dat ondernemers de ruimte moeten krijgen om hun praktijken aan te passen. “Laat boeren meedenken,” pleitte hij. “We hebben terreinervaring die je moet benutten, niet negeren. Zo kan een win-winsituatie ontstaan voor iedereen.”

De wil en de juiste mensen om verder te verbeteren zijn alvast aanwezig. Dat is zichtbaar in het Integraal Waterproject (IWP) Merkske. Dit lopende gebiedsproces bundelt kennis en inspanningen van Vlaamse en Nederlandse terreinbeheerders, water- en rioolbeheerders, belangenorganisaties voor landbouw en natuur en overheden. 

"Door over de grenzen heen samen te werken aan waterkwaliteit en ecologisch herstel en samen het eigenaarschap van deze opdracht op te nemen, bouwen we niet alleen aan een klimaatbestendige Mark en Merkske, maar ook aan meer draagvlak en verbondenheid tussen mensen,” voegt Jan De Haes, gedeputeerde bij de provincie Antwerpen, toe. 

Bestuurlijke bruggen bouwen

Dag drie was kort maar symbolisch krachtig. Vlaamse en Nederlandse bestuurders wandelden samen tot aan de Markbrug op de grens. Bezieler van Drinkable Rivers, Li An Phoa, legde de kiem van de ‘Markfamilie’. Daarin stonden toonaangevende instanties stil bij hun gedeelde verantwoordelijkheid. 

Cathy Berx, de gouverneur van de provincie Antwerpen, droomt ook van een drinkbare Mark: “Water is van iedereen. We moeten daar voorzichtig mee omgaan. Het water moet nog veel langer meegaan dan dat wij hier zijn.”  

“Water stopt niet aan de grens – onze samenwerking ook niet. De Mark laat zien hoe natuur en bestuur elkaar versterken. Alleen zo bouwen we aan een gezonde rivier die ons allemaal verbindt” zei Saskia Boelema, gedeputeerde van de provincie Noord-Brabant.

Angelien Hagenaars, dagelijks bestuurslid van waterschap Brabantse Delta, sluit zich aan bij de gedachte van samenwerking: “We hebben samen een verantwoordelijkheid. Het is van belang dat er een schone beek de grens overkomt.”

Aan het einde van de wandeling vertelde Marc Florus van de Vlaamse Milieumaatschappij over de goede samenwerking met waterschap Brabantse Delta. Samen meten ze continu de waterkwaliteit op twee locaties in de Mark.

Van grens tot Breda, van visie naar actie

Tijdens de slotetappe vertelden experten van VMM en het waterschap Brabantse Delta enthousiast over de eerste positieve signalen: betere vegetatie en zichtbare larven van de weidebeekjuffer – een indicatorsoort voor goede waterkwaliteit.

Toch blijft vervuiling een probleem, onder meer door microplastics zoals 'nurdles'. Ron Bekker, voorzitter van Markant Breda : “Het is klein, maar de impact op mens en dier is groot. Hier is beleid en actie nodig.”

In Breda eindigt de wandeling. Aan de westkant van de binnenstad zijn de eerste resultaten van de Nieuwe Mark al zichtbaar door de mooie kades, de (muur)planten en de verkoelende verstuivers. Het maakt de stad en het water terug meer verbonden met mekaar.

Eerste resultaten van samenwerking

Dankzij de voorbije jarenlange samenwerking zijn er tastbare resultaten: vismigratie is verbeterd, bufferzones zijn aangelegd, vervuiling wordt actiever gemonitord. Beekherstel en hermeandering maken verschil. Maatregelen rond landbouw en riolering dragen bij. Maar minstens even belangrijk is het bewustzijn dat groeit over het belang van een klimaatveilige en gezonde Mark en bovenlopen.

De vierdaagse Markwandeling was een leerroute langs de uitdagingen en kansen van waterbeheer in een veranderend klimaat. De wandeling bracht mensen letterlijk en figuurlijk in beweging, met als resultaat ruimte voor dialoog, begrip en nieuwe inzichten. En net zoals een rivier niet stilstaat, geldt dat ook voor het beleid: het stroomt mee richting een gezondere waterloop.

De Mark is (nog) niet drinkbaar, maar het begin is er – stap voor stap, van bron tot monding.