Waar vier beken samen zijn, is het dorp te klein

Het stroomgebied van de Koude Beek is wel 1.325 ha groot en strekt zich uit over het grondgebied van de gemeenten Hove, Boechout, Mortsel, Borsbeek, Wommelgem en Antwerpen. 

Vooral in 1998 zorgde de Koude Beek voor heel wat waterellende in Borsbeek. Nog voor de dorpskern komen daar immers vier waterlopen samen: de Grensscheidingsbeek, de Fortloop, de Koude Beek en de Diepenbeek. Die werden vroeger op verscheidene plaatsen ingebuisd en recht getrokken. Daardoor konden ze minder water verwerken en werd regenwater versneld afgevoerd richting de dorpskern van Borsbeek. Bovendien zit er stroomopwaarts het fort ook nog eens een overstort van een rioolwaterzuiveringsinstallatie, dat op zo'n moment nog meer water in de beek pompt.  

Met de voetjes op het droge

Omdat het centrum van Borsbeek de verhoogde toevloed van water niet aan kan, zocht de provincie Antwerpen ruimte om dit water op te vangen voor het de dorpskern bereikt. In samenwerking met de gemeente werd eerst werk gemaakt van de herwaardering van de Koude Beek. 

Van de onnatuurlijke rechte loop werd weer een vrolijk kronkelende meander gemaakt. Zo is er meer beek om het water te bevatten en wordt de toevoer afgeremd.  Ter hoogte van de academie en aan het Fort van Borsbeek werd in totaal 450 meter ingebuisde waterloop weer opengelegd. De zacht-hellende oevers zijn veel beter in staat om extra water op te vangen. 

Water bufferen = Borsbeek beschermen

Om de Borsbekenaren tegen wateroverlast te beschermen heeft de provincie twee overstromingsgebieden aangelegd. Wanneer het hard regent, wordt het water hier gebufferd zodat het minder snel verder stroomt.

Het grootste gebied bevindt zich aan de samenvloeiing van de Diepenbeek en de Koude Beek. Vroeger mondde de Diepenbeek bijna loodrecht uit in de Koude Beek, maar we maakten die overgang natuurlijker en geleidelijker. De beken kronkelen nu door een zone met aangelegde poelen die helemaal onder water mag lopen en zo tot 1.400 m³ water kan bufferen.

Ook aan de Fortloop even verderop realiseerde de provincie een overstromingsgebied. De ingebuisde beek werd opengelegd en aangelegd met een grote plasberm, waar 770 m³ water gebufferd kan worden. Tussen het fort van Borsbeek en de luchthaven van Deurne ontstond zo een rustplek voor allerlei dieren.

Als een vis in het water

De Koude Beekvallei is als het ware een ecologische snelweg. Allerhande dieren maken gebruik van dit natuurverbindingsgebied. De heraanleg gebeurde dan ook met veel zorg en aandacht, zodat alle leven zich als een vis in het water kan voelen.

Een oude veedrinkplaats werd verder uitgegraven en verbonden met de waterloop. Zo ontstond een beschutte plek, waar vissen in alle rust kunnen paaien. Meanders en flauwe oevers helpen niet enkel om water te bufferen, maar bieden ook schuilplaatsen aan vissen. En bij de heraanleg werd steeds rekening gehouden met vrije passage voor vissen. 

Waterminnende vogels en insecten worden aangetrokken door de poelen, waar ook amfibieën hun eigen plekje hebben. Houtkanten en bufferstroken bieden net als waterminnende inheemse bomen zoals schietwilg en zwarte els beschutting voor vogels en kleine zoogdieren.

Als een vlinder in de blauwe lucht

Om mens en natuur bij elkaar te brengen werden nieuwe fiets- en wandelpaden aangelegd. Het Borsbekenpad leidt je in 5,5 kilometer langs onze twee overstromingsgebieden en fort 3. Neem de tijd, fladder door deze natuurweelde en keer volkomen ontspannen terug.

Als een dichter bij het water

Vroeger was de vallei van de Koude beek een verwaarloosd, onaantrekkelijk en amper toegankelijk gebied. Door de gezamenlijke inspanningen van provincie, gemeenten, Kempens Landschap vzw en natuurverenigingen ligt er nu een prachtig ontsloten natuurlijk landschap. 

Over de evolutie van het gebied schreef bezield landschapsdichter Marc Tritsmans vijf gedichten die samen de cyclus ‘Watermuziek’ vormen. Als milieuambtenaar van Borsbeek was hij nauw betrokken bij de herwaarding van de Koude Beekvallei. De gedichtencyclus weerspiegelt de evolutie die heel wat provinciale waterlopen de laatste jaren doormaakten. Van een waterloop in nood (aan overstromingszone Koude Beek) tot een waterloop die terug kan ademen (aan overstromingszone Fortloop). Geert De Kockere plaatste elk gedicht op een paneel in weervast staal. Volg het wandelpad stroomafwaarts richting centrum Borsbeek en ontdek ze alle vijf.

Van bron tot monding: een totaalproject

Frijthout in Hove

Hove, Boechout, de provincie en het Kempens Landschap hebben het brongebied van de Koude Beek in ere hersteld. In het landschapspark Frijthout meandert de beek nu tussen waterplassen. Er is ruimte voor imkers, en de weiden en akkerbouw blijven aanwezig. Ontspannen is mogelijk dankzij nieuwe fiets- en wandelpaden. Kinderen kunnen zich volop uitleven in de natuurlijke speeltuin.

Bessemgebied in Boechout

27 jaar lang zette het Bessemcomité zich in om het Bessemgebied aan de Koude Beek te vrijwaren van bebouwing. Op vrijdag 5 september 2014 werd de handtekening gezet onder de eigendomsoverdracht van het Bessemgebied waardoor dit nu definitief eigendom is geworden van de gemeente Boechout. Zo blijft dit prachtige 7 hectare grote stuk natuur behouden als groene buffer tussen dorp en stad. In de beek werd een plasberm met rietaanplanting aangelegd en naast de beek ligt een amfibiepoel.

Buffergebied Fortloop in Mortsel

Bij de heraanleg van sportvelden aan de bron van de Fortloop, nam de stad Mortsel het initiatief om de ingebuisde beek open te leggen en door middel van meanders en flauwe oevers een bufferzone te creëren.

Park Groot Schijn

Het masterplan Park Groot Schijn van stad Antwerpen bood ons de mogelijkheid om een lange overwelving nabij de monding van de Koude Beek open te leggen. De in ere herstelde beek met haar plasbermen is te bewonderen vanop de nieuwe fietspaden.

Samenwerken loont

Om de gerealiseerde ecologische inrichting optimaal in stand te houden, is een gecoördineerd beheer onontbeerlijk. Aangezien een klassieke aanpak met zwaar materiaal uit den boze is, maakten de gemeente Borsbeek, de stad Mortsel, vzw Kempens Landschap en de provincie werk van een beheerplan voor de Koude Beek en sloten een overeenkomst voor onderhoud op maat af. In de toekomst zouden nog de gemeente Hove en stad Antwerpen kunnen aansluiten om ook daar het beheer van de Koude Beek onderling te kunnen afstemmen.

Om de verschillende beheerwerken en projecten van al de partners op te volgen en op elkaar af te stemmen werd door de provincie een werkgroep ‘Koude beek’ opgericht. In deze werkgroep zetelen gemeenten Hove, Mortsel, Boechout, Borsbeek, Antwerpen, provincie Antwerpen, het Vlaams Gewest (MOW en ANB), Aquafin, Natuurpunt, Boerenbond en het bekkensecretariaat.

Het einde van dit verhaal is zeker nog niet in zicht. Er staan nog heel wat initiatieven in de steigers om de Koude Beekvallei tot de parel van de Zuidrand te maken.