De laatste jaren teisteren eikenprocessierupsen onze streken. De brandharen zorgen voor last aan ogen en luchtwegen bij wie in de buurt komt. De bestrijding kost gemeenten handenvol geld en het gebruik van biociden is slecht voor de gezondheid en de biodiversiteit.

“Een duurzame, ecologische en betaalbare oplossing voor de plaag van de eikenprocessierupsen dringt zich op”, legt Kathleen Verstraete, expert eikenprocessierups bij provincie Antwerpen, uit. “Omdat we al meer dan 25 jaar de aanpak en verspreiding van de rupsen coördineren op ons grondgebied, nemen we het voortouw in het project. Samen met de Belgische en Nederlandse partners nl. Provincies Limburg (BE), Gelderland (NL), Noord-Brabant (NL), gemeente Sittard-Geleen (NL) en INBO (BE), zoeken we de komende vijf jaar naar ecologische manieren om de rups te beheren. Zowel gemeentebesturen, burgers als onze biodiversiteit winnen daarbij.”

Project schakelt natuurlijke vijanden in om rupsen te beheren

De provincies streven naar de meest ecologische vorm van beheer, waarbij de (gezondheids)impact tot een minimum beperkt wordt en de biodiversiteit behouden blijft. “De eikenprocessierups is een inheemse soort, het is dus niet te verwachten dat de soort hier verdwijnt. We willen de rupsen vooral beheren op plaatsen waar ze overlast veroorzaken voor burgers in Vlaanderen”, legt Kathleen Verstraete uit.

“Tijdens de duur van het project zullen we in 5 provincies enkele technieken demonstreren en testen waarbij we op verschillende locaties de omgeving aantrekkelijk maken voor de natuurlijke vijanden van de rups”, verklaart Kathleen Verstraete, expert bij provincie Antwerpen. “We testen drie technieken en onderzoeken in welke mate deze leiden tot minder of kleinere nesten:

1. We trekken mezen aan door nestkasten te hangen. De mezen voeden hun jongen namelijk met onder andere eikenprocessierupsen.
2. We onderzoeken de effectiviteit van aangepast bermbeheer om sluipwespen en -vliegen aan te trekken, deze soorten parasiteren de eikenprocessierupsen.
3. We kweken de grote poppenrover, een belangrijke natuurlijke vijand van de rupsen, en zetten deze opnieuw uit op enkele testlocaties.”

De proeven worden uitgevoerd op verschillende testlocaties in België en Nederland. Voor provincies Antwerpen en Limburg gaat het o.a. over Balen, Bocholt, Bree, Kinrooi, Lommel, Maaseik, Retie, Turnhout, Wortel-Kolonie.

De enquête kadert in de leerstoel Zorg en Natuurlijke Leefomgeving die de provincie Antwerpen financiert. Men weet intuïtief dat natuur goed is voor de mens. Het onderzoek van de UA wil de link tussen natuur en menselijke gezondheid ook wetenschappelijk onderbouwen om ze te kunnen inzetten als een vaste waarde in de gezondheidszorg. 

Volgende week is het zover: dan sluipen de eikenprocessierupsen uit hun eitjes en breekt het rupsenseizoen opnieuw aan. Veel overlast moeten we nog niet verwachten, de rupsen dragen nog geen irriterende brandharen. Kathleen Verstraete, provinciaal expert: “Vorig jaar werd de overlast zo groot dat aannemers niet konden volgen en we ons genoodzaakt zagen om de civiele bescherming in te roepen. We houden de verspreiding waakzaam in het oog en coördineren de bestrijding voor gemeenten. Ondertussen bestuderen we alternatieve, biologische manieren van bestrijding waarbij we de natuurlijke vijanden van de rupsen inzetten.” 

Verspreiding en hinder 2019

Aan de start van het rupsenseizoen maakt provincie Antwerpen de verspreidingscijfers van vorig jaar bekend. Kathleen Verstraete, provinciaal expert, licht de cijfers toe: “De gegevens uit de interactieve eikenprocessierupsenkaart zijn verwerkt en geven ons een nauwkeurig overzicht van de aanwezigheid van de rupsen en de uitgevoerde bestrijdingen in 2019. Er waren vorig jaar opvallend veel rupsen: 62 van de 77 gemeenten, steden en districten kreeg te maken met een hoge concentratie rupsen (> 15 locaties met nesten). Stad Geel en gemeenten Schilde, Schoten, Zoersel en Laakdal hadden zelfs te kampen met meer dan 100 aangetaste locaties (kaart 1). De rupsen hebben vele nieuwe plaatsen geïnfecteerd en op bestaande plaatsen werden ze nog steeds talrijk waargenomen. Dat is duidelijk te merken in de cijfers: 67 van de 77 gemeenten, steden en districten ondervonden grote hinder door de rupsen (kaart 2). In het zuidwesten van de provincie bevinden zich nog enkele gemeenten die weinig hinder ondervinden.” 

Ondersteuning voor gemeenten

Nog voor de start van het seizoen besloot de provincie om de ondersteuning voor gemeenten uit te breiden. Kathleen Verstraete: “We krijgen elk jaar meer vragen van gemeenten over de bestrijding. Het is dan ook complex: er bestaan verschillende technieken (afhankelijk van de fase waarin de rups zich bevindt), je mag niet overal bestrijden en het aantal toegelaten producten voor de bestrijding is beperkt. Om hier duidelijkheid in te brengen, organiseerden we een vorming en publiceren we een leidraad met een eenvoudige beslissingsboom. Ook deelden we dit voorjaar infoborden en –linten uit zodat gemeenten burgers kunnen waarschuwen voor de locaties van de rupsen.”

Gemeenten vinden alle info over de bestrijding op deze pagina, o.a. de leidraad beheer en presentaties van de vormingen.

Kevers en mezen spelen hoofdrol in biologische bestrijding 
De provincie streeft naar de meest ecologische manier van bestrijding, waarbij de impact tot een minimum beperkt wordt en de biodiversiteit behouden blijft. “De eikenprocessierups is een inheemse soort, het is dus zeker niet de bedoeling om de rups uit te roeien. We willen ze vooral beheersen op plaatsen waar ze overlast veroorzaakt voor burgers”, legt Kathleen Verstraete uit. “Daarom zetten we in op natuurlijke bestrijdingstechnieken en starten we een proefproject om de natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups in te schakelen. Zo bestaat er een kever die de poppen van de rupsen eet, en ook mezen vinden de jonge rupsen een lekkernij. Sommige sluipwespen en sluipvliegen hebben de rupsennesten nodig om zich voor te planten. Hun eitjes komen tot ontwikkeling in de eikenprocessierups. Op verschillende testlocaties in Vlaanderen zal de omgeving aantrekkelijk gemaakt worden voor deze vijanden.” 

MEER INFO

• Op zoek naar meer info? Bekijk de veelgestelde vragen 
• Gemeenten vinden alle info over de bestrijding op deze pagina, o.a. de leidraad beheer en presentaties van de vormingen.
• Vragen? Contacteer provinciaal expert Kathleen Verstraete op kathleen.verstraete@provincieantwerpen.be

Karolien Devriendt, coördinator Bosgroep Antwerpen Noord, legt het belang uit van deze boswerken: "In tijden van klimaatverandering is het essentieel om te investeren in betere en weerbare bossen. Bomen nemen CO₂ op en zorgen voor schaduw en verkoeling tijdens warme dagen. Een divers bos is beter bestand tegen plaagsoorten, zoals de letterzetter die momenteel de monotone fijnsparbossen teistert. En grotere bossen vormen dan weer een buffer tegen zware regenval. De Bosgroepen werken zo aan een betere leefomgeving, klaar voor de uitdagingen van de toekomst."

Meer en beter bos voor iedereen

Enkele cijfers van afgelopen plantseizoen op een rijtje: 70.474 nieuwe boompjes, 347 nieuwe kloempen (groepjes jonge boompjes), 12.339 lopende meter bosrand en 59,94 hectare (her)bebossing. Mooie cijfers, maar de Bosgroepen doen veel meer dan enkel de gekende aanplantingen. Ze verlenen ook advies aan hun leden, bieden vormingen aan, helpen bij onrendabele beheerwerken zoals het verwijderen van invasieve exoten, het beheer van hakhout, het aanleggen van bosranden ... Waar mogelijk worden de beheerwerken bij verschillende eigenaars gegroepeerd omwille van de kostenbesparing en efficiëntiewinsten.

Ook wie ontspanning zoekt tijdens de coronacrisis, kan genieten van de investeringen in het bos. Heel wat privébossen maken namelijk deel uit van grotere boscomplexen die toegankelijk zijn. Zo kan je bijvoorbeeld terecht in de boscomplexen Zoerle en Oevelse dreef in Westerlo, Hertberg in Herselt, Heidehuizen in Mol en Balen, Beverdonkse heide in Retie …

Boseigenaar Jo: “Scouts van onze kinderen hielp mee bij de verjonging van het bos”

Boseigenaar Jo Desmet uit Wijnegem vertelt: “Mijn vrouw en ik beheren 1,5 hectare bos. Omdat het bos vooral bestond uit verouderde populieren, raadde de Bosgroep ons aan om het bos om te vormen. Zo krijgen we een jonger en meer divers bos. De populieren werden gekapt en verkocht via de Bosgroep. In januari 2019 werden in de plaats 30 gevarieerde groepjes met jonge bomen aangeplant. De scouts van onze kinderen hielp mee bij de aanplanting, het werd de leukste geldactie die ze ooit deden. Deze winter werden nog enkele boompjes vervangen die het eerste jaar niet overleefden. Dankzij de Bosgroep kunnen we nu genieten van een divers bos, met zwarte els, eik en beuk, en zullen ook onze kinderen nog lang kunnen genieten van het bos.”

MEER INFO

• Meer informatie over de Antwerpse Bosgroepen: zie www.bosgroepen.be en www.provincieantwerpen.be > bosgroepen
• Meer informatie over bos en bebossing in de provincie Antwerpen: zie www.provincieantwerpen.be > bos

De provincie Antwerpen organiseerde een vorming/webinar over de bestrijding van de eikenprocessierups. De provinciale aanpak werd gepresenteerd, verschillende bestrijdingsmethoden werden met elkaar vergeleken en VMM en ANB kwamen de voorwaarden & aanvraagprocedures voor de 2 toegelaten bestrijdingsmiddelen toelichten.

Hieronder kan je de presentaties van de vorming terugvinden, naast het verslag en de opname van het webinar.

Leerkrachten en leerlingen gaan zelf aan de slag

Met het project SCH2OLEN begeleidt Regionaal Landschap Rivierenland i.s.m. Regionaal Landschap de Voorkempen en provincie Antwerpen acht scholen in een verstedelijkte context bij het ontharden en vergroenen van hun speelplaats. Via een leer- en doe-traject gaan leerkrachten en leerlingen zelf aan de slag en bepalen zij welk type natuurspeeltuin ze zullen aanleggen. Zoals de projectnaam suggereert, speelt water hierbij een cruciale rol. Naast natuurlijke spelelementen, een buitenklasje of de aanplant van een speelbos zijn ook de aanleg van een vijver of poel, grachtjes, een waterpomp, wadi (buffer en infiltratie voor regenwater) of regenwaterton een absolute meerwaarde voor de school.

Maud Willemen, verantwoordelijke voor het project SCH2OLEN bij Regionaal Landschap Rivierenland: “Met dit infomoment zetten we alvast een eerst stap richting klimaatbestendige schoolomgevingen met ruimte voor meer biodiversiteit en duurzaam waterbeheer. We bekijken onder andere hoe we het hitte-eilandeffect waar veel scholen met een verharde speelplaats mee kampen, kunnen aanpakken. We hopen dat we met het project SCH2OLEN ook andere scholen kunnen inspireren om hun betonnen speelplaats in te ruilen voor een biodivers speellandschap voor de volgende generaties stadskinderen”.

MOS, duurzame scholen, straffe scholen, voorziet bovendien extra begeleiding voor visievorming zodat de groenblauwe speelplaats gedragen wordt door het schoolteam, de leerlingen en de ouders.

Meer ruimte voor water, betere luchtkwaliteit, grotere biodiversiteit en meer spelplezier

Via deze en andere onthardingsprojecten zetten de Vlaamse Regering, provincie Antwerpen en de andere initiatiefnemers in op meer ruimte voor water, betere luchtkwaliteit, grotere biodiversiteit en meer CO₂-opslag. Ook het nieuwe bodemgebruik na de onthardingsactie speelt een bepalende rol in de strijd tegen de klimaatverandering. Maar ook voor de leerlingen en leerkrachten bieden groene speelplaatsen heel wat voordelen. Zo staan ze garant voor een betere gezondheid, een betere concentratie, minder conflicten tussen leerlingen en meer ruimte om te bewegen, te ontdekken en rust te vinden.

MEER DAN 30 NATUURLIJKE SPEELPLAATSEN

Het project SCH2OLEN is maar één van de vele onthardingsprojecten die op stapel staan in de provincie Antwerpen. In samenwerking met de Antwerpse Regionale Landschappen en de Zuidrand worden de komende jaren meer dan 30 speelplaatsen onthard en vergroend.

Op vraag van de provincie Antwerpen voerde Natuurpunt Studie vorig jaar een diepgaand onderzoek naar het gedrag van de kolonie ingekorven vleermuizen in en rond Herentals. Aan de hand van o.a. zenderonderzoek, warmtebeeldcamera's en batdetectoren werden de vliegroutes en het gedrag van de vleermuizen nauwgezet in kaart gebracht. Dit leverde informatie op over de manieren waarop ze bomenrijen of houtkanten volgen, hoe ze akkers oversteken, hoe ze in stallen jagen, wanneer ze meest actief zijn ...

Het rapport formuleert verschillende aanbevelingen over hoe het landschap best in te richten voor ingekorven vleermuizen. Een greep uit de aanbevelingen:

• maatregelen rond duisternis en aangepaste verlichting, 
• de inrichting van een landschap geschikt als foerageergebied en lokaal ‘wegen’netwerk voor vleermuizen, 
• het kruisen van vleermuizenroutes met grote waterlopen en wegen, 
• het beheer van grote waterlopen en oeverpartijen,
• het beheer van bossen en stallen rekening houdend met vleermuizen.

Het volledige rapport kan je hier downloaden:

Inwoners, leerlingen, jeugdbewegingen, … iedereen kwam planten voor het nieuwe stadbos. Het wordt dan ook een bos voor iedereen, goed bereikbaar vanuit het centrum van Turnhout en dichtbij enkele scholen en jeugdbewegingen. Bosgroep Kempen Noord adviseerde stad Turnhout bij de keuze van het plantsoen en begeleidde de aanplanting, Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete maakte samen met de stad het ontwerp voor het bos, dat later nog een wandelpad en een poel krijgt.

Het stadsbos zal fungeren als een natuurlijke airco tijdens hete zomers, het biedt schaduw en zuivere lucht voor de inwoners van Turnhout en het wordt een natuurlijke plek om te spelen en te ontspannen. Omwille van de voordelen voor het klimaat, de biodiversiteit en onze gezondheid, werkt de provincie al jaren aan meer en beter bos. We engageerden ons dan ook om 30 hectare aan te planten in drie jaar tijd. Dankzij de dagelijkse inzet van de Antwerpse Bosgroepen en Regionale Landschappen, zullen we die 30 hectare tegen het einde van dit plantseizoen realiseren.

23 verschillende soorten voor een divers bos

Bosgroep Kempen Noord gaf advies bij de keuze van het plantsoen en begeleidde de aanplanting. Marieke Verreet, coördinator bij de Bosgroep, legt uit waarom er voor diverse soorten gekozen werd: “We planten hier een bos met een brede bosrand aan. Er wordt gekozen voor een grote soortendiversiteit met inheemse bomen en struiken. Deze soorten komen hier van nature voor en gedijen dus ook gemakkelijker. In totaal planten we wel 23 verschillende soorten aan. We kiezen voor variatie zodat ziekten en plagen als gevolg van de klimaatverandering minder effect hebben. Daarnaast houden we ook rekening met de bodemgesteldheid en met de biodiversiteit. Zo planten we in het nattere deel van het bos meer Es en Zwarte Els, terwijl we in de bosrand kiezen voor soorten die een meerwaarde bieden voor bijen en vlinders (winterlinde, spork, hazelaar, Europese vogelkers, boswilg, vlier, …)”

Dag van de Boseigenaar

De laatste dag van de aanplanting stond in het teken van de ‘Dag van de Boseigenaar’. Alle Vlaamse bosgroepen plantten gisteren samen 8 hectare bos aan en zetten hiermee de vele boseigenaren in de kijker.

Bosgroepen verenigen boseigenaars en ondersteunen hen bij het duurzaam beheer van hun bossen. De gegroepeerde aanpak garandeert een efficiënt en bovenlokaal beleid. Elke boseigenaar kan gratis en vrijblijvend aansluiten bij de bosgroep. De Antwerpse Bosgroepen worden financieel ondersteund door de provincie Antwerpen voor hun basiswerking. Verder coördineert de provincie de kwaliteitsvolle samenwerking tussen de bosgroepen. Meer info op www.bosgroepen.be

Voor een actuele status van de beboste oppervlakte in de provincie, bekijk de bosteller!

Van openbaar groen tot privédomein of natuurgebied: het groen in uw gemeente heeft verschillende functies. Het draagt bij aan een aangename leefomgeving voor uw inwoners, biedt een leefgebied aan planten- en diersoorten en wordt in de toekomst nog belangrijker om als waterbuffer, schaduwbrenger en verkoeler ons aan te passen aan de gevolgen van de klimaatverandering.  

Het succesvol plannen, aanplanten, beheren en behouden van groen is echter niet altijd evident en vergt een continue wisselwerking met andere beleidsdomeinen dan park- en groenbeheer.  

Steek op 10 december de koppen bijeen voor een duurzaam groenbeleid en -beheer in uw gemeente! Nodig zeker ook je collega’s van betrokken diensten uit. 

Meer info over de workshops en inschrijvingen vindt u op deze pagina.

Laat je inspireren en bekijk de trailer van het project.

Tijdens het evenement werd de brochure 'Vier jaar werken aan biodiversiteit op bedrijventerreinen' voorgesteld, met praktijkvoorbeelden en praktische richtlijnen. Bekijk de brochure.

Ook de presentaties staan online op de site van het project. Benieuwd naar het fotoverslag? Dat vind je op de Facebookpagina van het evenement. 

In Woonzorgcentrum Heiberg verkenden 60 aanwezigen verschillende suggesties en verwachtingen die eerder ook al aan het licht kwamen via een online bevraging. Tijdens geanimeerde tafelgesprekken bereikten we consensus over de functies die het gebied moet gaan vervullen. De buurtbewoners willen in de eerste plaats een oplossing voor de wateroverlast. Daarnaast wil men natuur beleven, liefst wandelend in een rustige, veilige en toegankelijke setting. Binnen deze functies formuleerden de inwoners ook al enkele concrete ideeën. Alle ideeën zijn te raadplegen op het ideeënplatform op https://laakbeek.bpart.be. Tot 5 november kunnen mensen extra ideeën, suggesties en bedenkingen posten of deze van andere deelnemers versterken of steunen.

Online bevraging bracht onverwacht groot klimaatbewustzijn aan het licht

127 respondenten namen deel aan een online bevraging. Er werd gepolst over hoe mensen denken over de effecten van de klimaatverandering op de gemeente Beerse. Ruim 4 op de 5 mensen zijn begaan met het klimaat en de klimaatproblematiek, en maken klimaatvriendelijke keuzes. 89% doet nu meer voor het klimaat dan enkele jaren geleden. 33% heeft wel het gevoel dat eigen inspanningen weinig bijdragen. De grote meerderheid is goed op de hoogte van de overstromingsrisico’s en maakt zich daarover ook zorgen. 31% van de respondenten hebben ook rechtstreeks te maken gehad met wateroverlast. De grafieken in het rapport laten zien dat de bevraagde burgers goed op de hoogte zijn van eigen en/of overheidsmaatregelen ten aanzien van overstromingen.

De enquête bracht ook de eerste verwachtingen en ideeën in kaart over de inrichting van het gebied. Het gebied moet in de eerste plaats een antwoord bieden op de waterproblemen in de buurt. Daarnaast lijken functies als natuurbeleving, sport en spel, trage toegankelijkheid ook in de smaak te vallen. Tijdens de inwonersavond donderdag werd dit grotendeels bevestigd. Enkel sport en spel kwamen minder aan bod.
 

Wordt vervolgd

Op 7 november gaat de buurt opnieuw samen zitten om alle ideeën te vertalen in enkele ontwerpscenario’s. Inschrijven kan nog steeds via https://laakbeek.bpart.be.
Met alle verworven input gaat een studiebureau vanaf 2020 aan de slag om de voorgestelde ideeën te onderzoeken op haalbaarheid en impact.  De provincie en het lokaal bestuur Beerse zullen de betrokken bewoners verder informeren over de resultaten, de keuzes, de start en de duur van de werken.
 

Na een jarenlange samenwerking met besturen, verenigingen en burgers, slaagt het strategisch project BORAZ (Beleefbare Open Ruimte in de Antwerpse Zuidrand) erin om 45 hectare OCMW-gronden in publieke handen te houden.“Het strategisch project omvat de gemeenten Aartselaar, Borsbeek, Boechout, Edegem, Hove, Kontich, Lint en Stad Mortsel. We werken al sinds 2013 aan kwalitatieve, toegankelijke en veerkrachtige open ruimte in deze regio. Toen het OCMW van Antwerpen vorige legislatuur ruim 65 hectare gronden verkocht, zijn we een intensieve samenwerking gestart met lokale besturen, verenigingen en burgers om de gronden publiek te kunnen houden”, verduidelijkt Sabine Caremans, coördinator van het project BORAZ.

“We zijn trots dat we erin geslaagd zijn om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen en zo 45 hectare, bijna 30% van de open ruimte in Hove, te vrijwaren. Met dit project zetten we verder in op beleefbare open ruimte in de Zuidrand, met plaats voor landbouw, natuur, erfgoed én recreatie. Een bovenlokaal verhaal dat burgers, verenigingen en besturen samenbrengt en onze schaarse open ruimte vrijwaart voor de toekomst.”

Open ruimte in de Zuidrand: van versnipperd naar verbonden

Sabine Caremans licht het project BORAZ toe: “De Antwerpse Zuidrand is een drukbevolkt gebied met 3000 hectare open ruimte, meer dan de helft van de beschikbare oppervlakte. Toch krijg je het gevoel dat er niet veel open ruimte is omdat die versnipperd is, verscholen zit achter woonlinten en niet altijd toegankelijk is. Met dit project willen we dat lappendeken van bossen, akkers en waterlopen beter verbinden en toegankelijker maken. We werken aan een streek waar mensen op adem kunnen komen, kinderen kunnen spelen in het groen, joggers, wandelaars en fietsers kunnen genieten van de natuur en het landschap.”

Het strategisch project BORAZ, onder coördinatie van de provincie Antwerpen en gefinancierd door het departement Omgeving en de provincie Antwerpen, kon de afgelopen jaren uitpakken met verschillende realisaties: de aankoop van gronden in Hove, het openen en herstellen van trage wegen en speelplekken in 8 gemeenten van de Zuidrand, het vergroenen van scholen, het trekken en schrijven van tal van projecten zoals het toeristisch project ‘de Zuidrand dat Smaakt’, ‘Boeren en burgers’ …

Nieuwssite Apache schreef eerder een artikel over dit project: ‘Hoe de OCMW-gronden in de Antwerpse Zuidrand echt publiek werden’. Lees hier het volledige artikel.