Zeven Koloniën van Weldadigheid

Begin 19^de eeuw ontstonden zeven landbouwkoloniën in Nederland en België als een vooruitstrevend sociaal experiment. Aan de grondslag van dit experiment lag de idee dat armen uit de stad een nieuw leven konden opbouwen op het platteland. Maar liefst 80 km² woeste grond werd door de kolonisten eigenhandig omgevormd tot landbouwgrond. De kaarsrechte dreven en statige gebouwen gaven orde en regelmaat aan het leven van de landlopers. Deze structuur is nog steeds duidelijk zichtbaar in het landschap.

In de Zuidelijke Nederlanden werden in Wortel bij Hoogstraten een vrije Kolonie (1822) en in Merksplas een onvrije Kolonie (1825) opgericht. Na de Belgische onafhankelijkheid werden beide Koloniën ingezet om landlopers op te vangen. Landloperij was in België van 1866 tot 1993 strafbaar en wie geen geld op zak had, kon naar de Rijksweldadigheidskoloniën gestuurd worden. Tot 1993 leefden, woonden en werkten er landlopers. Toen de wet op de landloperij werd afgeschaft, bleef een waardevol landschap van bijna 1000 hectare verweesd achter, getekend nadat het meer dan 150 jaar dienst had gedaan als landbouwkolonie. 

Wortel- en Merksplas gered van verval

Het landschap en de gebouwen werden na 1933 bedreigd door leegstand, verval en versnippering. In 1997 stonden de gebieden zelfs op de lijst van het ‘World Monuments Fund’ bij de 100 meest bedreigde erfgoedsites ter wereld. Gelukkig werd snel ingezien dat dit bijzondere erfgoed niet verloren mocht gaan. Bezorgde burgers trokken tijdig aan de alarmbel en in 1997 werd vanuit de provincie Antwerpen en met de steun van een 40-tal gemeentebesturen de vzw Kempens Landschap opgericht. Deze organisatie ijvert sindsdien voor het behoud, de ontwikkeling en de openstelling van dit erfgoed. Sindsdien zijn beide Koloniën er steeds op vooruit gegaan: in 1999 werden de gebieden beschermd als landschap en werden ook de belangrijkste gebouwen beschermd als monument. Het omringende landschap werd aangekocht door verschillende publieke partners waardoor het geheel in gemeenschapshanden bewaard blijft. Op die manier kunnen Wortel- en Merksplas-Kolonie vandaag vanuit één visie beheerd worden.

Een stap dichterbij

Vandaag besliste de leden van het Werelderfgoedcomité om het advies van ICOMOS niet te volgen en de zeven Koloniën van Weldadigheid wat huiswerk mee te geven om er volgend jaar mee terug te komen.

Dat vinden de verschillende beheerders van het gebied uiteraard jammer. Maar de jarenlange inspanning en samenwerking tussen twee landen, vier provincies, acht lokale besturen, Agentschap Onroerend Erfgoed, Agentschap Natuur en Bos, Vlaamse Landmaatschappij en tal van andere partners is een uniek gegeven. De partners bekijken nu het dossier kan worden klaargestoomd voor een volgende indiening. 

Kempens Landschap, provincie Antwerpen en het Vlaamse Agentschap Onroerend Erfgoed werkten zeer goed samen in het hele nominatieproces van de sites. Wortel- en Merksplas-Kolonie zijn een toonbeeld van de integratie tussen natuur en cultuur. Samenwerkingen en een gedeelde visie hebben hoe dan ook gezorgd voor een prachtig stuk erfgoed.

'Vagrants Colony, a Hymn' - Jef Neve

Zo'n prachtig gebied verdient een prachtige soundtrack, en deze werd uitgewerkt door niemand minder dan Jef Neve! De hymne geeft alle aspecten van de gebieden weer. Van hoop tot tristesse, van dromen tot eenzaamheid, dat allemaal overgoten met de indrukken van de weidse landschappen en een scheutje bohémien. Bekijk en beluister 'Vagrants Colony, a Hymn' in wereldpremière!

www.kolonie57.be

www.kolonienvanweldadigheid.eu

www.kempenslandschap.be

De Zwaluwbeek zorgt voor de afvoer van water van een groot deel van Zwijndrecht tussen de E17 en de Schelde. De beek komt rechtstreeks uit in de Schelde. Wanneer het veel regent, stroomt de beek over. Dat zorgt voor problemen in de Krijgsbaan en de Kruibeeksesteenweg.

Onlangs kreeg de Zwaluwbeek een verbrede winterbedding. Dat zijn flauwe schuine oevers die bij hogere waterstanden (meestal in de winter) ook onder water komen te staan. De beek wordt dan ineens drie keer zo breed en kan meer water bergen. Zo kan er tot wel tien miljoen liter water extra opgevangen worden. Stroomopwaarts van de Kruibeeksesteenweg gaat de provincie de waterloop ook meer meanderend aanleggen. Dankzij de beschikbare natuurlijke ruimte ontstaat er zo meer ruimte voor waterbuffering.

De Zwaluwbeek stroomt in de Schelde. Maar de Schelde is een getijderivier. Bij hoogtij kan de Zwaluwbeek daardoor haar water niet kwijt. Bij hevige neerslag zorgt dit voor overstromingen. De provincie voorziet ook een automatisch pompstation. Wanneer de Zwaluwbeek het ingestelde peil overschrijdt, schieten de drie pompen in actie. Met een snelheid van duizend liter per seconde per pomp spuwen ze het water in de Schelde.

Om iedereen droge voeten te geven is de dienst Integraal Waterbeleid voortdurend op zoek naar ruimte voor water. Zo vermijden we dat er water komt waar het niet gaan mag. Percelen natuurgebied zijn hier uitermate voor geschikt. Dan dienen er ook geen onteigeningen of zware ingrepen te gebeuren. Maar natuurgebieden zijn in een dichtbevolkte samenleving een schaars goed. We moeten waakzaam blijven en de open ruimte vrijwaren.

De natuur geeft ons de bescherming tegen wateroverlast die we nodig hebben. Omgekeerd geven we de natuur ook heel wat terug. Bij het inrichten van een waterproject biedt de provincie de rijke, maar soms bedreigde inheemse fauna en flora alle kansen om welig te gedijen. Aan de Zwaluwbeek bijvoorbeeld werden de oevers afgedekt met kokosmatten om het wegspoelen van de grond te beletten. Deze kokosmatten zijn biologisch afbreekbaar en zullen later verdwijnen tussen de plantengroei. Doordat de waterloop beïnvloed wordt door het getij in de Schelde loopt ook deze winterbedding afwisselend vol en leeg. Hierdoor zal een natte biotoop ontstaan aangepast aan waterplanten en waterdieren.

Droge voeten

Nat waar het kan en droog waar het moet. Dat is het devies van de provincie Antwerpen als het over integraal waterbeleid gaat. Daarom gaan we op zoek naar ruimte om overtollig water op te vangen. Zo stroomt het bij piekmomenten niet naar de huizen.

Aan de Molse Nete leggen we een overstromingsgebied aan.

Geen verloren maandag

Eerst genieten we met z'n allen van de feestdagen, maar op de veertiende dag van Kerstmis begint aannemer Van Raak uit Ravels met de eerste werkzaamheden. Op die dag vieren we verloren maandag, maar de rooiwerkzaamheden moeten klaar zijn voor de start van het broedseizoen. De worstenbroden en appelbollen zullen dus op de werf gegeten moeten worden.

Meer weten

Om meer te weten over deze werken, neem je best een kijkje op de projectpagina. Je vindt er onder andere een situeringsplan met aanduiding van de werfwegen.

Je kunt ook steeds contact opnemen met onderstaande contactpersoon.

Daarnaast zullen ook dieren via de tunnel de weg vinden naar het gebied. De tunnel is immers gelegen in een biologisch zeer waardevol bosgebied. Een goede inrichting zorgt voor een makkelijkere migratie van dieren en versterkt rechtstreeks de natuur in de omgeving.

Tunnelstudie

Deze investering volgt op een inventarisatie door de provincie Antwerpen van de meer dan 40 tunnels in de Rupelstreek. Deze tunnels zijn een belangrijk onderdeel van het landschap en van het steenbakkerijverleden van de streek. Ze verbonden de kleiput waar de klei werd uitgegraven met de plaatsen waar de baksteen werd gevormd, gedroogd en gebakken. Gedeputeerde Rik Röttger: “Uit de 40 geïnventariseerde tunnels koos de provincie Antwerpen meteen om de tunnel te Niel ook effectief te renoveren en in te zetten als ecologische en recreatieve verbinding. De renovatie van deze tunnel kan dienen als voorbeeld voor de andere tunnels. We werken zo stelselmatig aan het versterken van het streekverhaal langs de Rupel en creëren tegelijk nieuwe kansen voor de natuur.”

Regionaal Landschap Rivierenland zal, in opdracht van de provincie Antwerpen, instaan voor de voorbereidende werken en de uitvoering van de renovatie.

Klei, water en landschap bouwstenen voor een gebiedsvisie

De Rupelstreek kent een steenbakkersverleden. Het Rupellandschap heeft daardoor een duidelijke identiteit. Elementen als klei, water en landschap vormen een rode draad tussen heden en verleden.

Rond die elementen is het gebiedsprogramma Rupelstreek opgebouwd. De provincie Antwerpen formuleerde samen met de Rupelgemeenten (Rumst, Boom, Schelle, Hemiksem en Niel), de inwoners, de verenigingen, de bedrijven en de Vlaamse Overheid een visie voor het gebied rond verschillende thema’s zoals recreatie, natuur, mobiliteit en beleefbare landschappen.

In opdracht van de provincie Antwerpen, voerde het studiebureau Omgeving samen met Erfgoed & Visie een grondige studie uit van de tunnels in de Rupelstreek, periode 1890-1960. De studie kadert binnen het gebiedsprogramma Rupelstreek: ze inventariseert de verschillende relicten en onderzoekt de mogelijkheden naar herbestemming.

Van studie naar visie over 10 tunnels

Tot vandaag zijn er 44 tunnels ingegeven in het GIS (gemeentelijk informatiesysteem), maar de studie focust zich op 10 tunnels in het bijzonder. De studie geeft een grondige beschrijving van de huidige toestand, formuleert welke technische ingrepen noodzakelijk zijn voor restauratie en bekijkt de mogelijkheden tot herbestemming. Deze mogelijkheden kunnen informatief, recreatief of ecologisch (bv. amfibieëntunnel) ingevuld worden. Daarnaast kan het op straatniveau zichtbaar maken van de ondergrondse tunnels de identiteit van de streek benadrukken.

Eén tunnel op de site Frateur in Boom krijgt bijzondere aandacht in het rapport, omdat deze de grootste en oudste tunnel is. Hij bevindt zich in de wijk Noeveren en vormt zo onderdeel van de beschermde erfgoedsite.

De resultaten van de tunnelstudie worden verder opgevolgd door het gebiedsprogramma van de Rupelstreek, waar de verschillende gemeentebesturen in zetelen en gecoördineerd door de provincie Antwerpen. Samen nadenken over een visie en aanpak van de tunnels voor de komende jaren staat bovenaan de agenda. Het is de bedoeling dat de studie een levend document wordt, met actualisatie bij wijzigingen of bij het ontdekken van nieuwe tunnels.

Klei, water en landschap bouwstenen voor een visie

De Rupelstreek kent een steenbakkersverleden. Het Rupellandschap heeft daardoor een duidelijke identiteit. Elementen als klei, water en landschap vormen een rode draad tussen heden en verleden.

Rond die elementen is het streekverhaal van de Rupel opgebouwd. De provincie Antwerpen formuleerde samen met de Rupel-gemeenten (Rumst, Boom, Schelle, Hemiksem en Niel), de inwoners, de verenigingen, de bedrijven en de Vlaamse Overheid een visie voor het gebied rond verschillende thema’s zoals recreatie, natuur, mobiliteit en beleefbare landschappen.

Het gebeurde vroeger nog wel eens dat de Zwaluwbeek overstroomde. Dat komt bij de meeste beken voor. De laatste jaren was het echter vaker en vaker het geval. Met nare gevolgen voor de omwonenden. Hoog tijd om er iets aan te doen vond de provincie. Daarom liet ze een grondige studie uitvoeren. Uit die studie kwamen enkele maatregelen om de buurt te beschermen tegen waterellende.

3.000 liter water per seconde

De Schelde is een rivier met getijden. Met hoogtij kan de Zwaluwbeek daardoor haar water niet kwijt. Bij hevige neerslag zorgt dit voor overstromingen. Daarom voorziet de provincie nu een automatisch pompstation. Wanneer de Zwaluwbeek het ingestelde peil overschrijdt, schieten de drie pompen in actie. Met een snelheid van 1.000 liter per seconde per pomp spuwen ze het water in de Schelde.

10.000 m³ ruimte voor water

Nat waar het kan en droog waar het moet. Dat is het devies van de provincie Antwerpen als het over integraal waterbeleid gaat. Daarom gaan we op zoek naar ruimte om overtollig water op te vangen. Zo stroomt het bij piekmomenten niet naar de huizen.

De Zwaluwbeek krijgt op twee plekken een verbrede winterbedding. Dat zijn flauwe schuine oevers die bij hogere waterstanden (meestal in de winter) ook onder water komen te staan. De beek wordt dan ineens drie keer zo breed en kan dus meer water bergen. Hier gaat het om zo'n 10.000 m³. Zo kunnen we tot wel 10.000.000 liter water extra opvangen als het moet.

Stroomopwaarts van de Kruibeeksesteenweg verleggen we de beek daarom ook een stuk.

Aan de slag

Maandag 23 oktober start aannemer L. Van Raak uit Ravels met dit omvangrijke project. Er is een termijn van 140 dagen voorzien om de werken uit te voeren. Onder invloed van onder andere het weer, kan die termijn natuurlijk oplopen. De kostprijs van de werken is geraamd op 2.425.497,14 euro (btw inbegrepen).

Veel hinder zullen omwonenden niet hebben, want de werken gaan grotendeels door op militair domein. Voor meer informatie kun je terecht bij volgende contactpersoon:

Net voor de herstelmaatregelen heeft men de vispopulatie voor het eerst onderzocht. Aansluitend op dit onderzoek herhaalden enkele visdeskundigen eind maart het onderzoek op een aantal trajecten afwaarts en opwaarts de vispassages. De gebruikte techniek is die van de elektrovisserij. Een elektrisch toestel verdooft de vissen tijdelijk zodat deze komen bovendrijven en dus makkelijk geteld kunnen worden.

Zelfs de eendekom in de Kleine Hoofdgracht trekt vissen aan

In de Kleine Hoofdgracht troffen de onderzoekers 9 soorten aan waaronder ook de beekprik, kopvoorn en serpeling. Deze keer onderzocht men ook de eendekom en het grachtenstelsel die in verbinding staan met de Kleine Hoofdgracht en opwaarts de nieuwe vistrap liggen. Vissen voelen zich daar thuis; er zwommen maar liefst 12 verschillende soorten rond.

Kwabaal verkent zijn nieuwe habitat

In de Grote Nete vonden de onderzoekers in totaal 18 soorten. Voor het eerst stelden onderzoekers vast dat de kwabaal ook opwaarts van het kanaal van Beverlo aanwezig was. Deze soort werd opnieuw geïntroduceerd, maar nooit opwaarts het kanaal uitgezet. De kwabaal zwemt dus met zekerheid de sifon onder het kanaal door.

Beekprik passeert de Grote Nete steeds verder richting Limburg

Verder zagen de onderzoekers ook een beekprik wegzwemmen in de nieuwe meander, opwaarts het kanaal. Dit is een mooi resultaat want dit is wellicht de meest opwaarts gekende vangplaats voor beekprik sinds lange tijd.

Proper water voor de serpeling

Serpeling is overal aanwezig. Dit duidt op goed ontwikkelde waterlopen met een goede waterkwaliteit. Tijdens de vorige afvissing vonden de onderzoekers geen serpeling opwaarts van de toen nog aanwezige stuw aan de Kerkhovense steenweg, en deze keer wel. Het knelpunt is duidelijk weggewerkt en de serpeling krijgt nu overal vrij spel.

In het najaar herhaalt de provincie het visonderzoek. Zullen de nakomelingen van deze bedreigde vissen ook vlot hun weg opwaarts gevonden hebben?

De provincie is niet de enige waterloopbeheerder, maar wel de grootste. Ze beheert namelijk 2.400 km aan onbevaarbare waterlopen (de zogenaamde 2de categorie waterlopen). Het onderhoud van de waterlopen is belangrijk in de strijd tegen wateroverlast, overstroming en klimaatverandering. Sinds de provincie het beheer van de gemeentelijke waterlopen heeft overgenomen, is er minder versnippering en meer eenheid in het waterlopenbeheer. Onbevaarbare waterlopen stoppen immers niet aan gemeentelijke grenzen. Door de overdracht en het schaalvoordeel kan de provincie een efficiënt en duurzaam beheer voeren, met aandacht voor ruimte voor water. 

De deputatie gaf onlangs groen licht voor overname van de waterlopen van Baarle-Hertog. Zo komen er 4,6 km waterlopen bij de 2.400 km in provinciaal beheer. Ook de Vlaamse regering heeft de overdracht bekrachtigd. 

Wat recht is, weer krom

Waterlopen zijn van nature zelden recht. Maar al die bochten zijn niet handig. Daarom maakten ze vroeger veel kromme waterlopen recht. Dat zorgde voor rechte perceelsgrenzen en dus meer nuttige ruimte voor landbouw. De Babbelsebeek (ook gekend als Babbelkroonbeek) loopt zo een heel stuk recht naast de Bremstraat. De provincie gaat nu een deel van deze waterloop weer bochten geven. Zo'n kronkelende beek kan meer water bevatten. De beek zal ook verder van de straat liggen. Daardoor daalt de kans op wateroverlast twee keer. Ook voor vissen is een kronkelende beek goed nieuws. Ze krijgen nu meer plekken om te schuilen of te paaien.

Weg met wallen

De Arkelloop stroomt in de Babbelsebeek. Op deze plek gaan we de wallen van de oevers afgraven. De waterlopen kunnen daardoor meer water opvangen bij hevige neerslag. Door het extra contact met de vallei krijgen we meer ruimte voor water. 

Beter een grote buis dan een kleine

Niet op je rapport natuurlijk! Het gaat over buizen waar de waterloop door loopt. Vroeger werden veel waterlopen in zo'n buis onder de grond gestoken. Ook een deel van de Arkelloop stroomt door zo'n buis. Over een lengte van 20 meter is die echter te klein. Aan het begin van de buis zorgt dat voor wateroverlast. Een deel ervan gaan we nu vervangen door een grotere buis. Het andere deel leggen we opnieuw open. 

Werken in fasen

De werken starten normaal op maandag 6 maart. Ze zullen zo'n 2 maanden duren. We werken in fasen. Eerst komt de inbuizing aan bod. Vervolgens graven we de oeverwallen af en ten slotte verleggen we de Babbelsebeek.

We beperken de hinder voor de omwonenden zoveel mogelijk. 

Hoe moet je hiermee omgaan?

Zijn de beestjes of plantjes schadelijk of niet?

Wat doe je best als je ermee geconfronteerd wordt?

Via deze downloadbare fiches vind je de beste tips terug om eventuele overlast te verhelpen.